Miasto i Gmina Gniew

Kościół św. Mikołaja

Najważniejszym zabytkiem usytuowanym tuż przy rynku przy ulicy Kościelnej jest gniewska fara – kościół św. Mikołaja, patrona żeglarzy i kupców. Prócz zamku krzyżackiego jest on najbardziej monumentalną budowlą miasta, pochodzącą z okresu średniowiecza. Drewniana
kaplica istniała w Gniewie prawdopodobnie przed przejęciem grodu w 1282 roku przez Zakon Krzyżacki.

W akcie lokacyjnym z 1297 roku jest wzmianka „...Ecclesiae parochiali...” tzn. parafialny kościół, który wyposażono w cztery włóki ziemi zwolnione z danin i ciężarów. Budowę obecnego kościoła rozpoczęto w połowie XIV wieku. Najpierw wybudowano prezbiterium. Prace budowlane związane z korpusem i wieżą przeciągnęły się do połowy XV wieku. Cokół kościoła składa się z potężnych płyt granitowych.

Większość wyposażenia świątyni pochodzi z drugiej połowy XIX wieku. Nie brakuje tu też cennych przedmiotów o dłuższym rodowodzie – ornat barokowy pochodzący z czwartej ćwierci XVII w., który wedle miejscowej tradycji ofiarowała parafii królowa Maria Kazimiera Sobieska.

Mniej więcej na ten też okres datuje się monstrancję wykonaną przez Krystiana Schuberta II – złotnika gdańskiego, jedną z najcenniejszych w tej części Polski, z glorią w kształcie słońca i sześciolistną stopą, na którą nałożone są plakietki ze scenami z życia Chrystusa.

W jednej z dwóch naw bocznych, zwanej kaplicą Radziwiłłów od nazwiska prawdopodobnego jej fundatora Stanisława Albrechta Radziwiłła – starosty gniewskiego, znajduje się ołtarz św. Jana Pawła II.

Od 2009 roku kościół w Gniewie oraz teren przykościelny jest areną regularnie prowadzonych badań archeologicznych, w wyniku których odkryto m.in. największą w Polsce kolekcję szat jedwabnych, masowe groby, niezliczoną ilość monet, a także pozostałości wcześniejszej pogańskiej świątyni. Dzięki pracy archeologów możliwe stało się udostępnienie dla zwiedzających krypty, w której wyeksponowano część znalezisk.

Z XVIII stulecia pochodzi zawieszony na wieży kościelnej dzwon, noszący imię patrona świątyni. Na płaszczu dzwonu ludwisarz umieścił napis: „Zrodziła mnie pobożna szczodrość podwalin Kościoła”.

Szczególnie zasłużonymi dla gniewskiej parafii kapłanami byli ks. Benon Kursikowski (1831–1903) – proboszcz i dziekan gniewski oraz działacz społeczny, który m.in. przeprowadził renowację kaplicy cmentarnej, kościoła i przebudował wieżę kościelną oraz ks. Władysław Piaskowski (1913–2008) – pierwszy powojenny proboszcz, który wyremontował prezbiterium w znacznym stopniu zniszczone przez kulę armatnią, a także zorganizował pierwszą po wojnie misję parafialną.